Zgoda to dar życia
26 stycznia obchodziliśmy Ogólnopolski Dzień Transplantacji. To właśnie tego dnia w 1966 roku w I Klinice Chirurgicznej Akademii Medycznej w Warszawie doszło do pierwszego w Polsce udanego przeszczepu nerki. W tym samym roku wykonano również pierwszy udany przeszczep tego organu od żywego dawcy. Tak zaczęła się historia transplantologii w naszym kraju. Ta metoda leczenia dla niektórych pacjentów często jest jedyną szansą na przedłużenie życia.
Transplantacja to operacja polegająca na pobraniu narządu, tkanki lub komórek od dawcy i wszczepieniu go do organizmu biorcy. Przeszczep jest metodą ratowania życia osób ciężko chorych, które potrzebują zdrowego narządu, tkanek lub komórek. Szacunki pokazują, że jeden dawca może uratować życie aż sześciu osobom, zaś czterem kolejnym wydłużyć je w znaczący sposób. Jest to ostatni – najcenniejszy dar, który możemy ofiarować drugiemu człowiekowi. Mimo niesamowitego postępu w nauce i akcjom promującym donację, temat dla niektórych osób nadal jest na tyle kontrowersyjny, że zgłaszają swój sprzeciw do Centralnego Rejestru Sprzeciwów. W Polsce obowiązuje zgoda domniemana, co oznacza, że każda osoba, która za życia nie wyraziła sprzeciwu, może być potencjalnym dawcą komórek, tkanek i narządów. W przypadku braku sprzeciwu w CRS, lekarze mogą pobrać narządy, najczęściej jednak rozmawiają z rodziną zmarłego i w ten sposób ustalają wolę zmarłego. Jeżeli jesteśmy pewni, że po śmierci chcielibyśmy podzielić się cząstką siebie z potrzebującymi, możemy nosić przy sobie tak zwane oświadczenie woli. Pisemna zgoda na pobranie, znaleziona przy osobie w chwili śmierci, może być pomocna, ale nie jest kluczowa i nie jest warunkiem koniecznym do przeprowadzenia przeszczepu. Najważniejszą kwestią jest rozmowa z bliskimi i poinformowanie ich o zgodzie lub jej braku. Przed pobraniem narządów od osoby małoletniej lekarze pytają o decyzję rodziców lub opiekunów prawnych. Osoba małoletnia powyżej szesnastego roku życia może samodzielnie zgłosić sprzeciw i w takim przypadku nie można pobrać jej narządów.
W Polsce w 2024 roku od zmarłych dawców pobrano 2200 narządów. Najczęściej przeszczepiano nerkę, wątrobę i serce. Dla porównania w 2023 roku przeszczepiono 1805 narządów, co wskazuje na siłę edukacji na temat przeszczepów. Największy efekt dają akcje prowadzone wśród młodzieży, która charakteryzuje się większą otwartością i z chęcią podchodzi do dyskusji.
Coraz popularniejsze stają się też przeszczepy od osób żywych. Jeśli jesteś w pełni zdrowy i nie ma żadnych przeciwwskazań możesz oddać bliskiej Tobie osobie (takiej, z którą łączą Cię więzy rodzinne lub szczególne względy osobiste) nerkę lub część wątroby. Ważne jest to, że jeśli chcesz być dawcą dla osoby z Twojego dalszego otoczenia, np. przyjaciela, musisz o zgodę na operację wystąpić do sądu. Pobranie narządu jest operacją bezpieczną i ryzyko poważnych powikłań jest znikome, czego dowodzą wyniki badań naukowych. Proces przeszczepu od osoby żywej wymaga odpowiedniego dopasowania dawcy i biorcy, dlatego przed operacją wykonywany jest szereg badań, które mają na celu stwierdzenie zgodności. Aby mogło dojść do przeszczepu musi być spełnionych kilka przesłanek, m.in. dawca musi być całkowicie zdrowy i mieć odpowiedni wiek (nie jest tajemnicą, że narządy i tkanki od młodszych dawców są znacznie trwalsze po przeszczepie i istnieje mniejsze ryzyko odrzucenia), ważna jest też tzw. zgodność tkankowa HLA, czyli zgodność antygenowa, nie mogą też wystąpić wykluczające się wzajemnie grupy krwi dawcy i biorcy. W 2024 roku przeszczepiono 106 organów od żywych dawców – 82 nerki oraz 24 części wątroby. Dla porównania w 2023 roku były to 73 narządy. Liczba dawców rośnie, jednak to wciąż za mało… Według strony poltranspalnt.pl na przeszczep (stan na grudzień 2024 roku) czekało 1905 osób z czego najwięcej potrzebuje przeszczepu nerki (1118), serca (421), wątroby (190) oraz płuca (142).
Szczególnym rodzajem przeszczepu jest przeszczep szpiku. Jest to szansa na całkowite wyleczenie dla wielu osób, zarówno tych młodszych, jak i starszych, które chorują na białaczkę lub inny nowotwór krwi. W tym przypadku każdy człowiek pomiędzy 18. a 55. rokiem życia może zostać potencjalnym dawcą. Wystarczy się zarejestrować np. na stronie DKMS, zamówić pakiet rejestracyjny, wypełnić formularz, pobrać wymaz z wewnętrznej strony policzka i odesłać całość. Z przesłanej próbki wykonywana jest typizacja antygenów zgodności tkankowej. Wyniki wraz z danymi z formularza wprowadzane są do bazy Dawców. Proces trwa ok. 2-3 miesiące. I w taki sposób można uratować komuś życie. Najczęściej dawcami szpiku są osoby bliskie, gdyż wtedy zgodność antygenów jest największa.
Na terenie powiatu odbywają się różne akcje prozdrowotne, które promują między innymi transplantologię. Wspierane są przez Powiat Czarnkowsko-Trzcianecki w ramach Harmonogramu Promocji Zdrowia, który koordynowany jest przez Wydział Zdrowia i Współpracy Społecznej w Starostwie Powiatowym w Czarnkowie. Przykładem jest „Dzień dla życia” organizowany przez Szkoły im. I.J. Paderewskiego prowadzone przez Edukację Lubasz. Młodzież z tej placówki od lat angażuje się w kampanię „Drugie życie”, której celem jest przekazywanie informacji na temat transplantacji. Uczennica tej szkoły, Karolina Pieczek, wygrała organizowany w ramach akcji „Ściany mają mówić” konkurs na projekt graficzny promujący donację narządów. Uroczyste odsłonięcie muralu, który na ścianę przeniosła Pamela Herot, absolwentka Uniwersytetu Artystycznego im. Magdaleny Abakanowicz w Poznaniu miało miejsce 25 stycznia 2024 roku w Szpitalu Wojewódzkim w Poznaniu.
Biorców jest znacznie więcej niż dawców. Polacy niestety wciąż się boją podjąć tak ważną decyzję i oddać narząd zmarłej, bliskiej dla siebie osoby lub część siebie innemu członkowi rodziny, przyjacielowi, komuś bliskiemu sercu czy po prostu drugiemu człowiekowi. Dlatego tak ważne jest prowadzenie różnego rodzaju kampanii promujących transplantację i wskazywanie, jak ważną rolę odgrywa.
Dane nt. przeszczepów: Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji „Poltransplant”
Marta Burakowska – Starostwo Powiatowe w Czarnkowie